Jeugd

Onze langere reizen 'ontwerpen' we altijd eerst op de tekentafel met de landspecialist van ons reisadviesbureau. Dat is deze keer de onvolprezen Sabrina.
Op basis van haar informatie besloten we dit keer geen auto te huren, maar een engelssprekende gids/chauffeur te contracteren. Mijn spaans zou niet goed genoeg zijn om ons uit netelige verkeerssituaties te redden, de bewegwijzering in Cuba is erkend slecht, net zoals het wegennet. En een lokale gids is altíjd handig om bij de hand te hebben... Maar die gids/chauffeur kregen we mooi niet. Dat kon niet in dit land, waar iedereen elkaar helpt het hoofd boven water te houden. Dus kregen we een engelssprekende lokale gids (Raúl, 28) èn een chauffeur (Pablo, 30), beiden zijn nu al vader van twee kinderen. Een gele taxi uit Havana is onze 'touringcar' die ons vijftien dagen over het hele eiland rondrijdt, zíj met elkaar lol hebbend voorin, A en ik achterin. We hebben met de dag meer plezier met elkaar, niet in de laatste plaats omdat ze intelligent en humorvol zijn, maar ook bijzonder informatief.
Ze zijn na een aftastend begin open en eerlijk over hun gevoelens ten opzichte van de cubaanse status quo, waarin hun respect voor de behaalde resultaten uit het verleden, maar ook hun ambitie voor de toekomst van Cuba en zichzelf voortdurend aan de orde komen.

Wij genieten van de humorvolle discussies en van hun jeugdige enthousiasme. Zij nemen ons voortdurend op de hak en schateren het uit als we er weer intuinen. Ze oefenen spaans met me als we een langere verplaatsing hebben, maar ze luisteren ook min of meer ademloos als we desgevraagd vertellen hoe de wereld er buiten Cuba uitziet; we waken er voor om uit onszelf daarover te beginnen.
Ze willen graag weten hoe wij denken over de ontwikkelingen tussen Cuba en de USA, wat die détente kan betekenen (cruiseships vòl met rijke amerikanen zijn voor hun evenzovele drijvende potten met goud) en ze hangen aan onze lippen als we vertellen over de voor hen onwaarschijnlijke vrijheden van de westeuropese democratieën.

Omgekeerd nemen ze ons mee in hilarische toepassingen van de 'Cuban style' (regels zijn er om omhéén te managen, maar iedereen moet er wel beter van worden), 'Cuban time' (een tijdschema of een afspraak op een bepaald uur is niet meer dan een vage indicatie). Ze vertellen smakelijk over lokale gebruiken, want de socialistische staat mag dan van bureaucratie aan elkaar hangen, de Cubanen hebben een enorm talent om creatieve workarounds te verzinnen. Onze makkers van voorin zijn een onuitputtelijke vraagbaak voor de tientallen vragen die dagelijks in onze hoofden opkomen.

Het is hier normaal dat gidsen en chauffeurs aan een andere tafel lunchen dan hun cliënten. Wij doen dat inmiddels met zijn viertjes aan één tafel. Zij mogen dan af en toe op hun dialect terugvallen, wij op het nederlands.
De werkafspraken hebben we gevieren vastgesteld: als iemand iets wel of niet bevalt wordt dat onmiddellijk gedeeld, alleen de hotels en casas particulares liggen vast (dus routes, bezienswaardigheden, wandelingen, koffie- en lunchstops en fotosessies van A worden 's morgens besproken en vastgesteld). We zijn helemaal vrij in wat we willen, er is geen keurslijf van een voorgeschreven programma. Wij zijn niet eigenwijs en volgen hun adviezen, tot nu toe met groot succes. En tegelijkertijd hebben we het comfort van een iedere cubaanse heg en steg kennende voortreffelijke chauffeur Pablo (enorme fan van Real Madrid, maar de beste voetballer ter wereld is Arjén Robbén, direct gevolgd door Robín van Pérsi. Hij heeft er dus wel verstand van).

Dan Raúl. Een 27-jarige kruising tussen Barack Obama (prachtige stem en uitspraak), Bill Cosby (acteertalent, mimiek en humor) en Humberto Tan (trendy gekleed, mensgericht, oprecht geïnteresseerd). Zijn moeder was twintig jaar reisgids, maar heeft dat vermoeiende werk nu neergelegd en beheert een van de toeristenbalies in een NH Hotel in Havana. Zij is een van die prachtige donkere cubanen die je van de foto's kent. Haar idem zoon leerde het vak op de school van toerisme, maar de kneepjes van het vak van háár. Ze wordt per smartphone nog regelmatig om advies gevraagd. Hij is nu zes jaar gids in dienst van een staats-touristagency.
En hij studeerde af in engels, wat hij vlekkeloos beheerst. In Cuba is het onderwijs tot 16 jaar volledig gratis. Daarna kun je (gratis) verder studeren, mits je in de eerdere jaren hebt aangetoond dat je getalenteerd bent. De 'selectie aan de poort', waar we in Nederland over steggelen, is hier doodgewoon.
Na je opleiding moet je drie jaar werk voor de overheid verrichten, als 'pay back' voor de gratis opleiding. De dienstplicht van een jaar telt mee. Raúl heeft die achter de rug en werkt (dit is nou een soort 'Cuban style') nu dus in zijn resterende twee pay back-jaren, maar doet dat gewoon in zijn eerdere beroep. Hij verdient ook gewoon hetzelfde als hij eerder deed (de stevige fooien blijven buiten ieder beeld.....; hij heeft het relatief gezien goed voor een Cubaan).

Met de op gang komende stroom amerikanen lacht de toekomst hem toe. Hij is deskundig en geroutineerd, sociaal onwijs vaardig en flexibel. Ontegenzeggelijk heel intelligent. Niemand weet hoe het verder zal gaan, maar ik schat in dat hij na zijn pay back-tijd het gidsvak gaat verlaten en 'medebepaler zal worden van het toekomstige Cuba'. Als politicus? Neuh..denk het niet. Maar wel als iemand aan het denkende en richtinggevende front. Directeur Communicatie? Omroep? Assistent to van een Ceo van een amerikaans bedrijf, dat hier (schoorvoetend) weer mag gaan investeren? Of 'Directeur Cuba' van Thomas Cook of een ander internationaal reisbureau?
Toen we hem vertelden over de levens van onze kinderen (zijn leeftijdsgenoten), hun buitenlandse ervaringen, mogelijkheden, initiatieven en keuzes gingen zijn prachtige ogen wagenwijd open. Dát wil hij ook bereiken. Maakt niet uit waar, zegt hij. En dat gaat hem volgens ons lukken ook.

We zien ook 'vermoeide helden'-gidsen en chauffeurs om ons heen. Vijftigers met vermoeide stemmen, moeilijk te volgen 'Spanglish' als taal en geen flexibele opstelling. Ze zijn in staatsdienst, dus waarom zou je je inspannen? Concurrentie is er niet, want àlle toeristenbureaus zijn van de overheid.....
We hebben het dus enorm getroffen met ons 'team', het had ook veel minder gekund. Les voor de volgende keer: heel goed vooraf uitzoeken wie je gids gaat worden!

Vandaag nog in het oudste en mooiste hotel van het koloniale Trinidad (hier heersten ooit de Spanjaarden die onmetelijk rijk werden van de rietsuikerplantages. Toen de prijzen kelderden lieten ze de mooiste koloniale huizen achter, waarin nu musea en paladares zijn gevestigd. Raúl zoekt de mooiste voor ons uit). Morgen weer op weg, via Spiritu Sancti naar Camaguey. Gewoon weer in een voornamelijk suikergoedrose Casa Particular, genoemd naar de gastheer en gastvrouw, douche zonder waterdruk, toewijding voor de gasten, eenvoudig maar goed maal. Cadeautjes achterlaten (ballpoints zijn zeer gewild, parfum-monsters idem, medicijnen en zo al helemáál; deze spullen zijn of überhaupt niet verkrijgbaar, of tegen prijzen die de gewone Cubaan onmogelijk kan betalen (of...-Cuban style- ze kunnen worden doorverkocht...)!

Hasta luego!